Het begin | Kijkruimte is gevestigd aan de Van der Pekstraat in Amsterdam Noord, in een woonhuis dat beschikbaar werd gesteld door woningbouwcorporatie Ymere voor de culturele ontwikkeling van de buurt. Ymere benaderde Chris Keulemans – voortrekker van de in Noord gevestigde Tolhuistuin – die kunstenaar Daniella Paes Leão voordraagt. Paes Leão legt een plan voor om collectief vorm te geven aan (openbare) ruimte ter plekke. Ze maakte het voorstel in samenwerking met Merel Willemse en het wordt geaccepteerd.
A’dam Noord ondergaat op dat moment een ingrijpende transformatie. Met de aanleg van de Noord-Zuid lijn wordt het stadsdeel steviger verbonden met de rest van Amsterdam. De aanleg van de nieuwbouwwijk Overhoeks – op een toplocatie aan het IJ met als prestigieus landmark het nieuwe filmmuseum – anticipeert op nieuwe bevolkingsgroepen en moet ook de culturele elite het IJ doen oversteken. Tegelijktijdig ondergaan de oude wijken rigoureuze vernieuwing. Zij worden bevolkt door autochtone en allochtone Amsterdammers in de lagere inkomensgroepen en een groot deel van hen moet hun huizen verlaten. Hoewel er wordt gesproken over een ‘terugkeergarantie’, zijn daarover geen harde afspraken gemaakt en worden in praktijk al wel aanzienlijke huurverhogingen doorgevoerd die terugkeer voor deze groepen niet aannemelijk maakt. Het zijn deze processen van stedelijke vernieuwing en gentrificatie die zowel het onderwerp als het werkgebied vormen van Daniela Paes Leão en Merel Willemsen van KijkRuimte.
Hear Us Here audio tour
Ontwikkeling | In mei 2009 opent Kijkruimte en nog in datzelfde jaar wordt het onafhankelijk van de Tolhuistuin. De initiatiefnemers gebruiken 2010 om de buurt grondig te leren kennen en relaties op te bouwen. In 2011 gaan ze officieel van start als Migatory Blue Point Project – een naam die verwijst naar het Blauwe Huis, een project van Jeanne van Heeswijk, Dennis Kaspori en Herve Paraponaris in de Amsterdamse wijk IJburg, waar kunstenaars en verwanten gedurende langere tijd onderzoek deden naar de wijk en de gemeenschap in wording. Paes Leão en Willemsen waren daarbij betrokken en willen de opgedane kennis in Noord verder ontwikkelen. KijkRuimte begint in een lege ruimte, zonder programma, met als inzet onderzoek te doen naar de dynamiek van het proces van stedelijke vernieuwing, met de inbreng van kunstenaars en wijkbewoners. Wat is er gaande onder de bewoners? Wat is de rol van de institutionele spelers? En hoe krijgen de minder zichtbare spelers een stem? Al die tijd functioneert het huis als ontmoetingsplek voor de buurt. Omdat er altijd koffie is maar vooral door podium te bieden aan kunstenaars uit de buurt en van buiten, die de bewoners actief bij hun werk en onderzoek betrekken. Veel omwonenden raken berokken bij de projecten van KijkRuimte en de discussie over de wijkvernieuwing.
Waar de gemeente en corporatie bewoners ‘informeren’ met voltooide toekomstvisies van hun wijk – waarin zijzelf in dit geval niet zo goed blijken te passen – is de drijfveer van Paes Leão en Willemsen om het proces van vernieuwing te democratiseren door bewoners een stem te geven en invloed te laten uitoefenen. Ze organiseren bijvoorbeeld een fotoproject waarin de deelnemers vaardigheden worden aangereikt om uitdrukking te geven aan hun eigen ideeën over de buurt en die te communiceren. Of door een aantal kleine ondernemers – die het zwaar hebben tussen de nieuwe hippe koffiebars en de tweedehands winkeltjes die door institutionele spelers juist met open armen worden ontvangen – te leren een website te bouwen zodat zij ‘zichtbaar’ blijven tussen gehaaidere nieuwkomers. De kern van het programma, dat als geheel divers is en zich richt op verschillende groepen, wordt gevormd door de kunstprojecten, die binnen en buiten de deur plaatsvinden.
De middelen | KijkRuimte wordt ondersteund door Ymere dat het pand beschikbaar heeft gesteld. Het ontvangt incidentele subsidies van fondsen voor cultuur en sociale cohesie en het stadsdeel Amsterdam Noord.
Free Food for All by Urbaniahoeve
De situatie op 7 september 2012 | De resultaten van het onderzoek dat is gedaan in de afgelopen jaren worden in kaart gebracht, en het netwerk wordt ingezet om in het laatste halfjaar te komen tot concrete voorstellen voor de Van der Pekbuurt. Die voorstellen zullen worden aangeboden aan Ymere en in de ruimte worden tentoon gesteld als afsluiting aan het einde van het jaar. Terugkijkend heeft KijkRuimte een intermediaire rol gespeeld tussen de corporatie en de bewoners, door zich te positioneren als gelijkwaardige gesprekspartner. Ymere kreeg het culturele programma in de wijk waar het om vroeg, en kreeg via KijkRuimte tevens ongevraagde en kritische feedback van de bewoners – die overigens ter harte werd genomen. Eind december 2012 sluit Kijkruimte aan de Van der Pekstraat. Paes Leão en Willemse gaan een publicatie maken, een artistieke en theoretische analyse van het gentrificatie proces en stedelijke vernieuwing in meer algemene zin. Een groep bewoners heeft zich inmiddels georganiseerd en heeft onlangs de wijk voorgedragen als beschermd stadsgezicht. Mocht de wijk die status krijgen, dan zal sloop voorkomen worden en de geplande vernieuwing herzien moeten worden.
KijkRuimte. A Migatory Bluepoint Project | kijkruimte.nl
zie ook: een impressie uit 2009 op youtube