Het begin | De buurtmoestuin Afrikanerplein in Amsterdam Oost (Transvaal) is tot stand gekomen op initiatief van vijf buurtbewoners, inmiddels vormen zij het bestuur van de Vereniging Buurttuinen Transvaal. De motivatie van de kerngroep is niet los te zien van de toenmalige problemen het plein: overlast veroorzaakt door druggebruik en dealen, resulterend in gevoelens van onveiligheid. De groep wil zelf een rol spelen in de opwaardering van hun buurt, middels groen en het verbeteren van de sociale cohesie. Geïnspireerd door de Community Gardens en de Reclaim the Sreets-beweging in New York, en opererend vanuit de opvatting dat de stad aan ons allemaal toebehoort, ontstaat het plan voor een gemeenschappelijke moestuin in het hart van het openbare plantsoen. Terwijl voor de een de gemeenschapszin voorop staat, heeft voor de ander armoedebestrijding de hoogste prioriteit. Het resultaat is een openbaar toegankelijke buurtmoestuin, die individuele moestuintjes combineert met een gezamenlijke groententuin, en voorziet in een educatief programma en evenementen voor de buurt.
Ontwikkeling | Verschillende bewoners hebben het stadsdeel in het nabije verleden al benaderd met voorstellen voor meer groen in de buurt, als de centrale stad in 2010 budget beschikbaar stelt voor wijkverbetering. Het stadsdeel zet dat geld in voor het zogenaamde ‘schoffeltuinjesproject’, waarbinnen meerdere initiatieven gehonoreerd worden. De tuin op het Afrikanerplein is er een van. Als toekomstige gebruikers ontwikkelt de groep zelf een plan, het stadsdeel is partner in de realisatie van de moestuin. De groep maakt het ontwerp en zet een organisatorische structuur op, een vereniging waarvan alle leden verondersteld worden actief te zijn in een werkgoep. Er zijn groepen voor de kruiden- en bloementuin, educatie, communicatie & publiciteit e.d.. Het lukt goed om de buurt te betrekken. Hoewel de kerngroep uit goed opgeleide autochtone Nederlanders bestaat, streeft ze onder betrokkenen een afspiegeling van de buurt na, voor een gezond draagvlak. In het begin worden tuintjes gereserveerd voor andere bewonersgroepen waarvan verwacht wordt dat ze in een later stadium betrokken raken. Dat gebeurt inderdaad bij de aanleg van de tuin, direct zodra de eerste schop de grond ingaat. De tuin – die onderdeel is van een openbaar plantsoen en de gemeente toebehoort – wordt beheerd door vrijwilligers. De vereniging heeft een conceptovereenkomst met het stadsdeel voor volledig zelfbeheer van de tuin. Hoewel het juridische eigenaarschap bij het stadsdeel ligt, voelt de kerngroep zich eigenaar van de tuin en de omgeving, en neemt daar de zorg vooroverzicht plantsoen
De middelen | Het stadsdeel heeft de kosten op zich genomen voor de aanleg van de tuin en heeft die betaald met geld van de centrale stad (Dienst Ruimtelijke Ontwikkeling) uit een landelijk programma in het kader van de Vogelaargelden voor achterstandswijken. Het stadsdeel betaalt tevens de terugkerende waterrekening. Er is een vereniging opgericht, ieder lid betaalt 10 euro per jaar. Verder is het vrijwilligerswerk.
De situatie in december 2011 | Het project is inmiddels een voorbeeldproject waarmee zowel de initiatiefnemers als de gemeente graag naar buiten treden. Het experiment met zelfbeheer loopt goed en er is een wachtlijst voor de individuele tuintjes. Er zijn geen incidenten geweest sinds de aanleg. Inmiddels zijn vele verbindingen ontstaan. Onder de bewoners van de omliggende huizenblokken onderling, maar ook tussen deze groep en verwante initiatieven in Amsterdam Oost en verder. Zij kennen elkaars geschiedenis, wisselen informatie uit en steunen elkaar. Er heerst tevredenheid over de tuin, ook onder de hondenbezitters die aanvankelijk tegenstand boden.
Terugkijkend worden vanzelfsprekend ook kanttekeningen geplaatst. De initiatiefnemers hebben de tuin kunnen realiseren dankzij de betrokkenheid van het stadsdeel, maar hebben ook de nodige strijd moeten voeren. In deze samenwerking tussen burgers en overheid – die uiteindelijk geslaagd te noemen is – is zeggenschap een terugkerend strijdpunt. Zo werd de bewoners tijdens het proces van realisatie inzage in de geldstroom onthouden, tot hun spijt. En zeggenschap over beslissingen t.a.v. praktische zaken moet nog steeds bevochten worden. Toch lopen op het moment de zaken naar tevredenheid van alle partijen. De groep draagt volledig zorg voor het beheer, zonder vergoeding of betaling omdat zij hiërarchie in de relatie wil voorkomen. Binnen de gemaakte afspraken kan naar eigen inzicht worden geopereerd.
Buurtmoestuin Afrikanerplein | http://buurttuinentransvaal.wordpress.com/
overzicht plantsoen en Afrikanerplein tijdens de aanleg